Schrijvers en Ruigoord-oprichters Gerben Hellinga (83) en Hans Plomp (77) zijn psychonauten van het eerste uur. Ze waren erbij toen Amsterdam voor het eerst kennis maakte met marihuana en LSD en ze beleefden talloze avonturen met psychedelica. In 1994 schreven ze over hun ervaringen het boek Uit je bol. Dit alomvattende naslagwerk groeide uit tot een cultklassieker. Omdat er de laatste jaren veel nieuwe middelen zijn ontdekt, werkt het tweetal nu aan een herziene editie van deze Nederlandstalige drugsbijbel.
Tekst Aron Friedman
Informatie over drugs vind je tegenwoordig gemakkelijk online. Van Jellinek tot Erowid, van Drugsinfoteam tot High Humans – met een paar creatieve zoektermen kom je alles te weten over een middel. Voor mij als tiener, opgroeiend in de jaren negentig, was die informatie praktisch onvindbaar. Daarom ben ik mijn moeder eeuwig dankbaar dat ze mij, toen ze ontdekte dat ik blowde, Uit je bol cadeau gaf. Al had dat vast en zeker niet het door haar beoogde effect. Uit je bol gaf me namelijk niet alleen informatie over wat ik al gebruikte, ik raakte ook nieuwsgierig naar alles wat ik nog niet had gebruikt.
Hans Plomp glimlacht als ik hem dat vertel bij aanvang van ons interview. ‘Als je nu het resultaat ziet,’ zegt hij, ‘kan je moeder toch alleen maar blij zijn?’ We zitten in zijn kleurrijke huiskamer op een ruime bovenverdieping in Amsterdam-Oost. Hans verhuisde hier twintig jaar geleden naartoe vanuit de kunstenaarskolonie Ruigoord. Zijn buurman is Gerben Hellinga; die zit ook op de bank. Tussen ons in ligt de laatste druk van Uit je bol. We moeten extra hard praten en goed articuleren, want Gerbens gehoor is flink achteruit gegaan. Hans vervolgt zijn verhaal: ‘Volgens mij is de enige weg naar verantwoordelijk gebruik via informatie en niet via repressie.’
Wereld achter de gewone wereld
Gerben en Hans groeiden op in het naoorlogse Nederland. Drugs speelden nog geen rol in hun tienerjaren. Cannabis ontdekten ze allebei pas in de vroege jaren zestig, in de Cotton Club op de Nieuwmarkt. Hans: ‘In Duitsland gelegerde Amerikaanse soldaten kwamen hier dan op verlof en hadden wiet bij zich. Zo maakten we daar kennis mee. Een luciferdoosje met marihuana was in die jaren nog peperduur en moeilijk te krijgen.’ Eind jaren zestig organiseerden Gerben en Hans samen met Gert-Jan Dröge feesten in Paradiso. Hier legden ze de basis voor hun levenslange vriendschap. ‘Daar werd ook flink geblowd hoor,’ zegt Gerben. ‘Nou en of,’ knikt Hans, ‘op de eerste verdieping van Paradiso had je zelfs een coffeeshop met een huisdealer.’
The Cotton Club, de eerste plek waar Amsterdammers in contact kwam met marihuana.
De psychedelische revolutie heeft hen allebei de ogen geopend. Gerben: ‘Toen die eenmaal begon, was het een groot avontuur. De wereld werd in zijn totaliteit anders en het leven veranderde in positieve zin. Je ontdekte dat er een andere wereld schuilging achter de gewone wereld. Wat ook een belangrijke rol speelde: het was onderdeel van een behoefte aan vrijheid. We gebruikten middelen om vrij te zijn in ons hoofd.’ Hans: ‘Dat is eigenlijk het tegenovergestelde van verslaafd zijn. Al bestaan die twee natuurlijk ook naast elkaar.’
Vrijplaats voor de scharrelmens
Toen het dorpje Ruigoord plaats moest maken voor het Westelijk Havengebied in 1973, stonden Gerben en Hans vooraan op de barricaden om dat tegen te houden. Samen met een bont gezelschap van creatieve geesten richtten ze de inmiddels roemruchte kunstenaarskolonie Ruigoord op, die een halve eeuw later nog altijd de petrochemische industrie eromheen trotseert – een beetje zoals het Gallische dorpje van Asterix en Obelix dat bij het grote Romeinse Rijk deed.
De kernwaarden van Ruigoord sluiten aan bij de behoefte aan vrijheid die ook de psychedelische revolutie tekende. Hans: ‘Het is een vrijplaats voor de scharrelmens, met vrije uitloop. Wat verbind je daar voor ideologie aan? Dat mensen vrij zijn om zichzelf te kunnen ontdekken. Een vriend van me kocht laatst een paar plofkippen. Terwijl ze geen hok meer hadden, hebben die arme beesten een maand lang volkomen verstard op het erf gestaan, voordat ze voorzichtig weer kip durfden te worden. Datzelfde is er met mensen aan de hand. Wat gebeurt er als je van de mens een scharrelmens maakt? In Ruigoord hebben we dat samen met een aantal bijzondere kunstenaars uitgeprobeerd.’
‘Wat gebeurt er als je van de mens een scharrelmens maakt? In Ruigoord hebben we dat samen met een aantal bijzondere kunstenaars kunnen uitproberen’
Ruigoord (foto: Ruigoord.nl)
Daar hoorden natuurlijk ook de nodige ontdekkingen met psychedelica bij, vertelt Hans: ‘We hebben in die jaren veel geëxperimenteerd en fantastische avonturen beleefd, vooral met middelen als wiet, LSD en paddenstoelen.’ Toen Amsterdam in de jaren tachtig werd overspoeld door hardere middelen als heroïne en crack, ging dat grotendeels aan Ruigoord voorbij. ‘We zaten toch een beetje in een sixtiesbubbel met zijn allen,’ zegt Hans. Toch hebben ze allebei vrienden verloren aan middelen als heroïne, alcohol en crack. Gerben: ‘Door de jaren heen hebben we er een aantal mensen aan onderdoor zien gaan.’
Alles zelf proberen
In de jaren negentig begon een nieuwe generatie Ruigoord binnen te druppelen. Zij waren kinderen van een nieuwe revolutie, die van de elektronische muziek. Bij deze subcultuur hoorden andere drugs en een andere mentaliteit. Hans: ‘Wij waren van de psychonautische stroming. Je kreeg toen heel erg een andere stroming, die voor ons meer driedimensionaal aanvoelde, meer als drugs-gebruik.’ Dit was wel de tijd waarin het idee ontstond voor Uit je bol, vertelt Gerben: ‘We ontdekten dat die jonge generatie pillen en andere drugs gebruikten, zonder er iets vanaf te weten. Toen dachten we: laten we een informatief boek schrijven om ze bij te brengen wat het is dat ze aan het doen zijn.’
‘We waren op één meter van elkaar, maar zaten op volkomen verschillende werelden. Als de verbeelding het overneemt kun je alle kanten op. De realiteit? Daar lagen we toevallig’
Gerben en Hans vonden wel dat ze voor het schrijven van zo’n boek alles zelf moesten proberen. Wat dat betreft kunnen ze Hunter S. Thompson van Fear and Loathing in Las Vegas de hand schudden. Alles hebben ze eigenhandig getest: 2-CB, ayahuasca, mescaline… je kunt het zo gek niet bedenken. Hans: ‘Ketamine geïnjecteerd, onder leiding van een arts. Of salvia divinorum bijvoorbeeld. Heftig spul. De eerste keer dat we het rookten kwam ik in een ruimteschip terecht, dat was heel boeiend. Ik riep: “Gerben, Gerben! Dus zo deden die Amazone-stammen dat. Terwijl wij zitten te klooien met raketten, hadden zij gewoon contact met ruimtewezens.” Ik hoorde Gerben alleen maar terugkermen. We waren op één meter van elkaar, maar zaten op volkomen verschillende werelden. Zo zie je: als de verbeelding het overneemt kun je alle kanten op. De realiteit? Daar lagen we toevallig.’
Amsterdams Ballonnen Gezelschap, waar Gerben en Hans beiden lid van zijn, livestream in Paradiso (Foto: Facebook, 2020)
‘Onder leiding van die gereformeerde klootzakken hebben we ons ontwikkeld tot de grootste narcostaat van de wereld’
Uit je bol werd meteen enthousiast ontvangen. Niet alleen door mensen die zelf experimenteerden, maar ook door bezorgde ouders en beleidsmakers. ‘Die vonden het ook fijn dat er informatie beschikbaar was,’ zegt Hans. Hij vindt het vreselijk dat het beleid sindsdien zo is omgeslagen. ‘Nederland loopt tegenwoordig achteraan. In landen als Tsjechië en Portugal kijken ze verder. Maar wij hebben twintig jaar het meest repressieve regeringsgroepje gehad dat we konden opboeren. Dan valt het mee dat de coffeeshops nog open zijn en dat we ons onder leiding van die gereformeerde klootzakken hebben ontwikkeld tot de grootste narcostaat van de wereld. Het enige antwoord van Rutte op de drugsproblematiek is: “Die rotzooi moet het land uit!” In Amerika en Canada waait gelukkig een minder repressieve wind. Dat is toch niet meer tegen te houden. Uiteindelijk zal Nederland dus wel weer aanhaken bij de mainstream.’
Alsof die lul zelf de wereld heeft geschapen
De reden dat alcohol en tabak wel legaal zijn en andere drugs niet, komt volgens Hans omdat die middelen geen bedreiging vormen voor de zittende macht. ‘Het houdt mensen verslaafd en stom, net als opium, waar Engeland hele oorlogen voor heeft gevoerd met China. Blijkbaar hebben machthebbers er baat bij om mensen dom te houden. Eva mocht ook niet van die appel met de kennis eten. Dat is toch een prima appel? De kennis van goed en kwaad, en dan ook nog van de levensboom. Eruit, jullie!’
‘Eigenlijk begint the war on drugs daar, op bladzijde één van de Bijbel,’ zegt hij. ‘Waarschijnlijk eet Eva daar iets sjamanistisch van die boom. Want er wordt net gedaan alsof die lul van een God zelf de wereld heeft geschapen. Dat zeggen alle keizers: bij mij begint de geschiedenis. Maar er was al een sjamanistische cultuur, zoals in Zuid-Amerika. Het eerste wat wij daar als kolonisatoren deden was de medicijnmannen doden, iedereen christelijk, broekjes aan, hek eromheen en slaaf maken op de plantage. In de Bijbel is dat precies hetzelfde. Die mensen woonden in het paradijs, in de natuur. Die aten dezelfde soort middelen als die Amerikaanse medicijnmannen. Er kwam een nieuwe godsdienst binnen die zei dat het niet mocht, omdat je anders uit het paradijs moest. Zo wordt het in feite nog steeds gepredikt.’
Nieuwe generatie psychonauten
Inmiddels zijn de heren wel een beetje uitgeëxperimenteerd. Gerben blowt zelfs niet meer, omdat hij de wiet niet meer lekker vindt. Hans nog wel, dagelijks. Ook houdt hij nog wel van een drankje op zijn tijd. Maar het gebruik van psychedelica staat bij hem tegenwoordig op een veel lager pitje. ‘De laatste keer dat ik ayahuasca gebruikte dacht ik: nou heb ik het wel gehad. Je voelt natuurlijk je lichaam en alles wat er inmiddels versleten is. En toen kreeg ik ook nog in mijn visioenen te horen: “Ben je hier nou alwéér?!”’
‘De laatste keer dat ik ayahuasca nam, kreeg ik in mijn visioenen te horen: “Ben je hier nou alweer?!”’
Wat Gerben en Hans wel bemoedigend vinden om te zien is dat op Ruigoord de technogolf van de jaren negentig nu weer baan ruimt voor een nieuwe generatie, die veel meer in de geest opereert van de psychonauten. ‘Op een gegeven moment was het wel veel, al die technofeesten,’ zegt Gerben. ‘Er werd van alles door elkaar heen gebruikt: XTC, GHB, speed, crack en ketamine. Dat sprak ons minder aan, omdat het minder psychedelisch aanvoelde. En ook de techno voelde een beetje als een monocultuur.’
Dat is bij die jongere generatie weer helemaal anders, vindt Hans. ‘De jongens en meisjes van tussen de twintig en dertig zijn veel breder georiënteerd en ook meer geïnteresseerd in de psychedelica. Ze komen weer helemaal onze kant op en hebben er zelfs op aangedrongen om een herdruk te maken van Uit je bol. Het heeft op hen net zo’n enorme indruk gemaakt als op jou destijds.’ In zo’n herdruk moet je ook al die nieuwe designerdrugs opnemen, weet Hans. ‘Maar die gaan Gerben en ik niet meer proberen en omschrijven. Daar nemen zij dus nu het voortouw in en dat is geweldig om mee te maken.’
Tot slot tekenen de heren mijn exemplaar van hun onvolprezen boek met: ‘In je bol! Gerben & Hans’
‘Uit je bol’ is momenteel niet nieuw verkrijgbaar. Prometheus heeft het uit de handel genomen – Joost mag weten waarom, want het verkoopt al 27 jaar gestaag. Gelukkig wordt het binnenkort in eigen beheer uitgebracht, in een hernieuwde druk voor de nieuwe tijd.