Kilometers doorstampen en uren achtereen in kleine onderzeeërs varen: dat ook de nazi’s verslingerd waren aan ‘ice’ en ‘tina’ zet de Tweede Wereldoorlog in een ander perspectief.

Tekst Aron Friedman

Crystal meth (methamfetamine) is tegenwoordig een omstreden middel: de roes is verleidelijk, de risico’s zijn hoog. In nazi-Duitsland werd methamfetamine door menigeen beschouwd als een wondermiddel. Heel het Derde Rijk – van huisvrouwen tot Hitler – liep weg met Pervitin, methamfetaminepillen die gewoon over de toonbank werden verkocht. Met name de Wehrmacht lustte er pap van: naar schatting zijn er 200 miljoen tabletten tijdens WOII aan hun soldaten verstrekt. Ze wonnen er bijna de oorlog mee. 

Amfetaminen (benzedrine in het bijzonder) waren vanaf de jaren dertig enorm populair, met name in Amerika. Ze verhoogden de prestatie en geestdrift, je bleef lang bij de pinken en werd slank op de koop toe. In 1936 waren de Amerikanen de grote winnaar van de Olympische Spelen in Berlijn. Hun zwarte atleten wonnen maar liefst acht gouden medailles. Het naziregime, dat heilig geloofde in de oppermacht van het witte ras, voelde zich vernederd. Als verklaring gaven ze dat de Amerikanen wel amfetaminen moesten hebben gebruikt (er waren in die jaren nog geen dopingcontroles). Hoe konden deze Untermenschen anders van hen winnen? 

‘Het huishouden wordt leuker met methamfetamine-chocola’

Des te meer raakten de Duitsers erop gebrand om zelf een minstens zo stimulerend middel uit te vinden. In 1937 patenteerde het Duitse bedrijf Temmler een nieuwe, extreem sterke speedsoort: methamfetamine. Het was verkrijgbaar in apotheken onder de merknaam Pervitin en sloeg in als een bom. Binnen de kortste keren werd het zelfs in de vorm van chocoladebonbons verkocht, met veelzeggende slogans als: ‘Het huishouden wordt leuker met methamfetamine-chocola.’ Maar ook fabriekswerkers, studenten, professoren en politici raakten gecharmeerd van Pervitin, waarop je wel veertig uur non-stop geconcentreerd door kon werken.

Blitzkrieg

Eén van de belangrijkste apostelen van de nieuwe mirakelpep was Otto Ranke, hoofd van de Militaire Medische Academie. Zelf was hij zwaar verslaafd aan Pervitin. Hij besloot het middel te testen op negentig studenten en liet ze van acht uur ’s avonds tot vier uur de volgende middag doorwerken. Dat ging de groep gemakkelijker af dan in nuchtere staat, al werd het werk er na verloop van tijd niet beter op. Ranke’s conclusie: ‘Pervitin is een uitstekend middel voor soldaten, want het maakt je misschien een klein beetje dommer, maar je kunt wel veel langer doorgaan met wat je aan het doen bent.’ 

In 1939 stelde hij voor om heel het Duitse leger te bevoorraden met Pervitin voor de geplande inval in Polen. De Wehrmacht voelde er weinig voor, maar Ranke wist dat veel soldaten de populaire pillen toch wel zouden meenemen. Hij vroeg alle medische officiers om terug te rapporteren aan hem over de effecten van Pervitin. De berichten waren lovend: vechtlust, doorzettingsvermogen en overwinningsdrang namen toe. Nadat Polen was bezet en Frankrijk en Engeland de oorlog aan Duitsland hadden verklaard, was Hitlers volgende plan het veroveren van West-Europa. Dat moest zo snel mogelijk gebeuren en met zo min mogelijk rust of slaap. Op basis van de gunstige berichten uit Polen besloot de Wehrmacht daarom 53 miljoen tabletten te bestellen. De Temmler-fabriek draaide dag en nacht om ze op tijd klaar te hebben.

‘De Duitsers nuttigen een wonderpil. Waarom anticipeert Churchill niet op de oorlog met tabletten?’

De Britten en de Fransen waren volledig overrompeld door de Duitse opmars. Een leger dat zo snel oprukte, dat was toch bovenmenselijk? Al gauw kwamen de geallieerden erachter dat de nazitroepen massaal aan de methamfetamine zaten. Een Britse krant schreef: ‘De Duitsers nuttigen een wonderpil. Wij begrijpen niet waarom Churchill niet anticipeert op de oorlog met tabletten.’ En dat gebeurde vervolgens ook. Britse troepen werden voortaan bevoorraad met (het net iets minder krachtige) benzedrine, net als de Amerikaanse troepen toen zij in 1941 bij de oorlog betrokken raakten. De Tweede Wereldoorlog werd nu ook een psychofarmaceutische oorlog.

Te land, ter zee en in de lucht

In de luchtslagen boven Groot-Brittannië die volgden, moesten de Duitsers het ook hebben van hun uithoudingsvermogen, want hun vliegtuigen waren van mindere kwaliteit dan de Britse. In de geweldige Pervitin-documentaire uit 2014, getiteld Schlaflos im Krieg (Slapeloos in de oorlog) vertelt een oud-vliegenier: ‘Je ging om tien of elf uur op weg en dan kwam je rond twee of drie uur ’s morgens aan boven een Engelse stad. Je was dan natuurlijk doodmoe, dus nam je één of twee van die tabletten en dan ging het wel weer.’ De gezondheidsrisico’s, waarover inmiddels steeds meer bekend werd, nam je dan maar voor lief, zegt hij: ‘Het alternatief was dat je naar beneden stortte.’

Want dat Pervitin lang niet zo onschuldig was als de slogans van chocomerken deden vermoeden, was inmiddels wel duidelijk. Regelmatig overleden soldaten aan hartfalen door te veel pillen en alcohol. En Luftwaffe-piloten die te vaak op missie waren geweest, kregen wat in de volksmond ‘Kanalkoller’ heette (Kanaalkolder). Ze waren dan helemaal opgebrand en overspannen en moesten op verlof naar een kuuroord om te worden opgelapt. Dat was in principe een soort afkickkliniek – een term die destijds niet bestond.

Andere gebruikers raakten in psychoses, of gingen na dagen doorhalen op de Pervitin hallucineren. In de documentaire vertelt een marinier: ‘We voelden ons ergens dolgelukkig en bijna gewichtloos. De verlichte armaturen van de boot en het kompas leken te veranderen van vorm en grootte. Alles verscheen in onwaarschijnlijke golven en we hoorden fantastische muziek op de achtergrond. Toen ik als laatste naar boven liep zag ik hoe de leidinggevende ingenieur de klok in het water smeet. Ook andere dingen – proviand, truien, zeekaarten – had hij overboord gegooid. Op de vraag waarom hij dat deed gaf hij alleen als antwoord: ‘Die hebben we toch niet meer nodig nu we ten onder gaan.’

Seehunde en Saksenhausen 

Maar het grimmigste hoofdstuk uit de meth-annalen van de Wehrmacht blijft wel dat van de Seehunde en Sachsenhausen, tegen het einde van de oorlog. De geallieerden waren inmiddels Normandië binnengevallen en ook de zeeoorlog met Groot-Brittannië werd langzaamaan verloren door de Duitsers. Ze bedachten daarom een krankzinnig plan. Ze bouwden Seehunde (zeehonden), mini-onderzeeërs met maar twee man en twee torpedo’s aan boord. Hiermee zouden ze de rivier de Thames op varen om de Britse slagschepen bij Londen tot zinken te brengen. De eerste missie vanuit IJmuiden draaide uit op een fiasco: de onderzeeërs kwamen in een storm terecht en maar twee van de achttien Seehunde keerden terug. Het plan moest nog beter worden uitgewerkt.

De missie viel of stond bij het uithoudingsvermogen van de mariniers, die vier tot vijf dagen en nachten achtereen wakker moesten blijven om de missie te voltooien. Dit had te maken met de beperkte hoeveelheid zuurstof in de Seehund: maximaal 45 minuten. Als je onder water in slaap dommelde werd dat geheid je dood en als je te lang boven water voer liep je kans om gezien te worden. Hoe bleef de bemanning onder deze erbarmelijke omstandigheden wakker en scherp? Pervitin werkte maar voor drie dagen, dus er werd naarstig gezocht naar nóg sterker spul. Een nieuwe überdrug moest gemaakt worden van Pervitin, cocaïne en oxycodon (Eukadol). 

Alleen met een nieuwe überdrug bleef de onderzeebootbemanning onder erbarmelijke omstandigheden wakker en scherp

De nazi’s keken niet op een paar mensenlevens meer of minder; voor het testen van de beste verhoudingen voor het middel gebruikten ze gevangenen in concentratiekamp Sachsenhausen. Verschillende groepen werden ingespoten met tien verschillende preparaten (D-1 tot en met D-10). Hun rugzakken werden verzwaard met 25 kilo zand. Daarna kregen ze het bevel om net zo lang rondjes te marcheren over rotsachtige parcours, totdat ze er (vaak dood) bij neervielen. Preparaat D-9 bleek het beste te werken: sommige gevangenen liepen maar liefst 96 kilometer, onafgebroken. Uiteindelijk is het middel nooit gepatenteerd of in gebruik genomen. De nazi’s verloren de oorlog voordat het zover was.

Norman Ohler

Na de Tweede Wereldoorlog bleef Pervitin nog lang in het assortiment van zowel het West- als het Oost-Duitse leger. Ook was het in de jaren veertig en vijftig populair als partydrug. Temmler bleef de pillen nog tot ver in de jaren zeventig uitdraaien. In 1975 werd de fabriek gesloten. Als je meer wilt weten over de Wehrmacht en hun crystal-methobsessie, moet je zeker de New York Times-bestseller lezen van Norman Ohler: Drugs in het Derde Rijk. Hierin wordt alles nog veel uitvoeriger beschreven. Ook de drugsverslaving van Hitler wordt in dit boek onder de loep genomen. Alles wat er in die jaren gebeurde komt in een nieuw licht zodra je beseft dat Europa overgeleverd was aan de grillen van een junkie.